Μέχρι την ενηλικίωση του ανθρώπου έρευνες δείχνουν ότι δεν υπάρχει διαφοροποίηση ανάµεσα στα δύο φύλα. Μετά τα 18 έτη φαίνεται ότι αρχίζει να υπάρχει διαφορά. Οι άντρες έχουν πιο αυξηµένο βασικό µεταβολισµό κατά 5-10% σε σχέση µε τις γυναίκες. Αυτό οφείλεται στην αυξηµένη περιεκτικότητα του σώµατος της γυναίκας σε λίπος, σε αντίθεση µε το ανδρικό σώµα, στο οποίο υπάρχει περισσότερη µυϊκή µάζα.
Η διαφορά στη σύσταση της µάζας σώµατος µεταξύ ανδρών και γυναικών φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην έκφραση των απαιτήσεων σε ενέργεια µεταξύ των δύο φύλων. Είναι δεδοµένο ότι ο µυϊκός ιστός είναι µεταβολικά ενεργός και κατά συνέπεια απαιτεί ενέργεια για τη διατήρησή του, σε αντίθεση µε τον λιπώδη. Όσο δηλαδή υψηλότερο ποσοστό µυϊκής µάζας παρουσιάζει κάποιος τόσο µεγαλύτερα ποσά ενέργειας (θερµίδες) χρειάζεται. Έτσι, οι γυναίκες, µε δεδοµένη τη µεγαλύτερη περιεκτικότητα που παρουσιάζει η σύσταση του σώµατός τους σε «µεταβολικά ανενεργό» λίπος, είναι φυσιολογικό να εµφανίζουν µικρότερες απαιτήσεις σε ενέργεια.
Οι ορµόνες που εκκρίνονται από τους ενδοκρινείς αδένες αποτελούν πρωταρχικούς ρυθµιστές του µεταβολισµού του ατόµου και ιδιαίτερα οι ορµόνες του θυρεοειδούς αδένα. Στην πράξη η µέτρηση του βασικού µεταβολισµού αποτελεί µία από τις διαγνωστικές µεθόδους της λειτουργικής κατάστασης του αδένα αυτού. Επίσης, εκκρίσεις ορισµένων αδένων όπως των επινεφριδίων και των παραθυρεοειδών επηρεάζουν τον µεταβολισµό. Συγκεκριµένα:
- Η αυξητική ορµόνη αυξάνει τον βασικό µεταβολισµό.
- Τα κορτικοστεροειδή και η ινσουλίνη πιθανώς να επηρεάζουν, µειώνοντας τον βασικό µεταβολισµό.
- Τα ανδρογόνα αυξάνουν κατά 10-15%, ενώ τα οιστρογόνα έχουν µια επίδραση ελαφρά µικρότερη.
- Η γλυκαγόνη αυξάνει τον µεταβολισµό.
- Η αδρεναλίνη σε µικρές ποσότητες αυξάνει και αυτή τον µεταβολισµό, ενώ σε µεγάλες τον µειώνει.
Τέλος, τα πιο εντυπωσιακά αποτελέσµατα στον βασικό µεταβολισµό παρουσιάζουν οι διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα. Ο υπερθυρεοειδισµός αποτελεί συχνή αιτία αύξησης του βασικού µεταβολισµού, ενώ ο υποθυρεοειδισµός χαρακτηρίζεται από µείωση βασικού µεταβολισµού.
Σε καταστάσεις όπως η νηστεία ή ο υποσιτισµός προκαλείται µείωση του βασικού µεταβολισµού, ως αποτέλεσµα του αµυντικού µηχανισµού προσαρµογής του οργανισµού στη µικρότερη διαθεσιµότητα τροφής και κατ’ επέκταση ενέργειας. Για αυτόν τον λόγο, σε ένα πρόγραµµα απώλειας βάρους παρατηρείται µία σταδιακή πτώση του ρυθµού µείωσης βάρους µε το πέρας των πρώτων ηµερών. Μάλιστα, όταν εφαρµόζεται υποθερµιδική δίαιτα για µεγάλο χρονικό διάστηµα ο οργανισµός µειώνει τις ενεργειακές του δαπάνες, µε αποτέλεσµα να παρατηρείται µείωση του βασικού µεταβολισµού που µπορεί να φτάσει το εντυπωσιακό ποσοστό του 50%!
Υπάρχουν µελέτες που υποστηρίζουν ότι µέτριας έντασης άσκηση αυξάνει τον BMR για λίγα λεπτά έως και λίγες ώρες µετά το πέρας αυτής και µελέτες που υποστηρίζουν ότι η αύξηση αυτή διαρκεί περισσότερο και φτάνει µέχρι και τις 24 ώρες. Άλλες πάλι µελέτες δεν παρατήρησαν καµία επίδραση της άσκησης στον BMR, ενώ όσον αφορά αποτελέσµατα ερευνών που εξέτασαν τις επιδράσεις άσκησης αντοχής, τα αποτελέσµατα είναι διφορούµενα. Υπήρξαν ορισµένες που έδειξαν αύξηση και άλλες που υποστηρίζουν ότι ο BMR παραµένει αµετάβλητος.
Σε υψηλές θερµοκρασίες παρατηρείται αύξηση του βασικού µεταβολισµού λόγω επιτάχυνσης της καρδιαγγειακής λειτουργίας και της παραγωγής ιδρώτα. Το ίδιο συµβαίνει και µε τις πολύ χαµηλές θερµοκρασίες όπου ο οργανισµός καταναλώνει αυξηµένα ποσά ενέργειας (µέρος αυτής µετατρέπεται σε θερµότητα), προκειµένου να διατηρήσει σταθερή τη θερµοκρασία του σώµατος.
Ανακαλύψτε ακόμα περισσότερους παράγοντες που επηρεάζουν τον βασικό μεταβολισμό, κάνοντας "κλικ" εδώ.
Του Δημήτρη Γρηγοράκη, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Επιστημονικός Διευθυντής «ΑΠΙΣΧΝΑΝΣΙΣ - ΛΟΓΩ ∆ΙΑΤΡΟΦΗΣ», Κέντρου Διαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου, www.apisxnansis.gr & www.logodiatrofis.gr.
Πηγή: Περιοδικό 
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή του παρόντος άρθρου, χωρίς αναφορά στην πηγή FThis (με ενεργό σύνδεσμο προς το FThis.gr)