Δεν είναι εύκολο για εμάς τους γονείς ν’ αφήσουμε το «μωρό» μας να πάει για πρώτη φορά μόνο του στο παρκάκι της γειτονιάς ή να βγει στη γειτονιά για να κάνει ποδήλατο με τους φίλους του! Ούτε να σκεφτούμε πως θα αποχωριστούμε το γιόκα μας ένα ολόκληρο Σαββατοκύριακο που θέλει να μείνει στο φίλο του. Και τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο όταν η δωδεκάχρονη κόρη μας ζητάει να πάει με τις φίλες της σινεμά – χωρίς εμάς!
Δεν θα φτάσουμε όμως εκεί απ’ τη μια μέρα στην άλλη! Σε κάθε φάση της ανάπτυξης του παιδιού μας έρχεται η στιγμή που χρειάζεται να μετακινήσουμε λίγο πιο πέρα τα όρια, να ανοίξουμε πόρτες και παράθυρα για να αναπνεύσει αέρα ανεξαρτησίας το μικρό μας, που θα το παρατηρούμε να προσπαθεί, να ρισκάρει, να μην τα καταφέρνει, να προσπαθεί ξανά, να τα καταφέρνει, επιτέλους! Και να αισθανόμαστε δικαιωμένες για την δυνατότητα που του δώσαμε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του.
Η ελευθερία και η ανεξαρτησία είναι πολύτιμα και άκρως απαραίτητα δώρα προς τα παιδιά μας, ανάλογα πάντα με την ηλικία τους. Ενώ όμως όσο είναι μικρότερα η κατάσταση είναι πιο εύκολη –αφού είμαστε εκεί για να ελέγχουμε, να σιγουρευόμαστε, να εξασφαλίζουμε- καθώς μεγαλώνουν και η ανάγκη τους για ανεξαρτησία τα οδηγεί έξω απ’ την πόρτα του σπιτιού μας, τα πράγματα δυσκολεύουν.
Πάντα, ωστόσο, θα υπάρχουν φάσεις στη ζωή της οικογένειας, στις οποίες καλούμαστε να ανταπεξέλθουμε, να θέσουμε τους (σωστούς για την οικογένειά μας και την ηλικία του παιδιού μας) κανόνες, να προσφέρουμε ελευθερίες και να απαιτήσουμε με τη σειρά μας υπευθυνότητα και συνέπεια.
«Ναι» στην ανεξαρτησία…
Απ’ το πρώτο «όχι» που θα ακούσουμε απ’ το τριανταφυλλένιο στοματάκι του μωρού μας όταν του ζητήσουμε να μάς δώσει το βρώμικο παιχνίδι για να του το καθαρίσουμε μέχρι το βροντερό «όχι» του δεκατετράχρονου γιου μας στην προτροπή να μας πάρει τηλέφωνο όταν φτάσει στο σπίτι του φίλου του (για να ηρεμήσουμε κι εμείς!) υπάρχει μεγάλη απόσταση. Απόσταση που μετριέται σε βήματα ανεξαρτησίας που κάνει το παιδί σταδιακά, σε όλα τα χρόνια της νηπιακής και παιδικής του ηλικίας, βήματα που «εκπαιδεύουν» κι εμάς κι αυτό στην ελευθερία – εμάς στο να την προσφέρουμε στα παιδιά μας και στα παιδιά να τη διαχειριστούν σωστά.
Γιατί είναι όμως σημαντικό να αναθρέψουμε ανεξάρτητα παιδιά; Το παιδί που του καλλιεργούμε από νωρίς το αίσθημα της ελευθερίας και την ανεξαρτησία αποκτά τα εφόδια που θα του επιτρέψουν να πετάξει με τα δικά του τα φτερά στο μέλλον. Επιτρέπουμε στο παιδί μας να πειραματιστεί, να δοκιμάσει και να κάνει λάθος. Με αυτό τον τρόπο το προετοιμάζουμε ώστε σταδιακά να μάθει να ξεπερνά τα εμπόδια και τις αντιξοότητες της ζωής, να αποκτήσει δύναμη και θάρρος, να βασίζεται στις δικές του δυνάμεις. Για να συμβούν όλα αυτά –και με ασφάλεια- χρειάζεται να έχουμε ανοικτό το κανάλι επικοινωνίας και εμπιστοσύνης με το παιδί, ώστε να συζητά μαζί μας, να εκφράζεται ελεύθερα για τα λάθη του και έτσι να μαθαίνει από την εμπειρία.
Ας θυμόμαστε πως δεν βοηθάμε το παιδί όταν του μεταδίδουμε με έντονο πανικοβλημένο ή πολλές φορές απόλυτο, επικριτικό, ταπεινωτικό ή προσβλητικό τρόπο τις αντιρρήσεις μας για τις πράξεις, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του.
Χρειάζεται να μπαίνουμε στην θέση του, να αποκωδικοποιούμε τα μηνύματά του και να μην ξεχνάμε πως, παρ’ όλο που είναι το παιδί μας, είναι ταυτόχρονα και ένα διαφορετικό από την φύση του, ανεξάρτητο και εξερευνητικό πλάσμα που χρειάζεται να το σεβαστούμε.
…αλλά υπό προϋποθέσεις
Δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες και ορόσημα που θα μας καθοδηγήσουν πότε θα πούμε «ναι» και θα δώσουμε στο παιδί την ανεξαρτησία που κάθε φορά και ανάλογα με την ηλικία του διεκδικεί. Είναι όμως η ίδια η συμπεριφορά του παιδιού αυτή που θα μας καθοδηγήσει, που θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε πότε είναι έτοιμο να κάνει το επόμενο βήμα. Ας μην ξεχνάμε πως το παιδί καταλαβαίνει από πολύ μικρό τι γίνεται γύρω του και ο εγκέφαλός του καταγράφει -κυρίως από τις κινήσεις και τις πράξεις μας ως γονείς- τις αξίες μας, τι είναι σωστό και τι είναι λάθος και αυτές θα αντιγράψει στο μέλλον.
Μέσα απ’ τις ελεγχόμενες ελευθερίες που θα του επιτρέπουμε απ’ την αρχή της ζωής του το παιδί θα αναπτύξει ανεξαρτησία και πρωτοβουλία ενώ με την ενθάρρυνσή μας θα αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και αυτοεκτίμηση. Καθώς ανοίγει τα φτερά του και σταδιακά ανεξαρτητοποιείται είναι φυσικά καλό να του δίνουμε κάποιες κατευθυντήριες γραμμές και να επισημαίνουμε τους κινδύνους. Αυτό όμως πρέπει να το κάνουμε μία φορά όχι να επαναλαμβανόμαστε, γιατί τότε κινδυνεύουμε να προκαλέσουμε το αντίθετο αποτέλεσμα».
Ακολουθώντας έναν τέτοιο ενθαρρυντικό τρόπο ανατροφής θα δούμε σιγά-σιγά το παιδί μας να αυτονομείται και να ζητά περισσότερη ανεξαρτησία. Ποιες είναι, όμως, οι «προϋποθέσεις ανεξαρτησίας» που μπορούμε να θέσουμε γενικότερα και που θα μας επιτρέψουν να δίνουμε σταδιακά στο παιδί τις περισσότερες ελευθερίες που μας ζητά;
Η ωριμότητα, συναισθηματική και σωματική, του παιδιού. Παρατηρώντας τον τρόπο που κινείται στο περιβάλλον του σπιτιού, απ’ τις ενημερώσεις που έχουμε από το σχολείο, μπορούμε να καταλάβουμε πότε θα είναι έτοιμο να περάσει σ’ ένα επόμενο στάδιο ανεξαρτησίας, π.χ. ν’ αρχίσει να πηγαινοέρχεται μόνο του απ’ το σχολείο.
Σημαντικό ρόλο για την ανεξαρτησία που δώσουμε στο παιδί παίζει η ικανότητά του να διαχειρίζεται διάφορες καταστάσεις. Ακόμη κι αν το ίδιο μας ζητά να το αφήσουμε έξω απ’ τον κινηματογράφο με την παρέα του και να πάμε να τους πάρουμε, πιστεύουμε πως μπορεί το παιδί μας να χειριστεί την κατάσταση; Έχει πάει στο παρελθόν να ψωνίσει μόνο του (π.χ. στο φούρνο ή στο ψιλικατζίδικο της γειτονιάς), ξέρει να παραγγείλει το φαγητό του απ’ τον κατάλογο, να πάρει τα εισιτήρια στον κινηματογράφο…
Η ενημέρωσή του για τους πιθανούς κινδύνους. Γνωρίζει, για παράδειγμα, το σωστό τρόπο για να διασχίσει έναν δρόμο και να κυκλοφορεί στη γειτονιά; Ξέρει πώς να αντιμετωπίσει έναν άγνωστο που μπορεί να του ζητήσει βοήθεια;
Η εύθραυστη ισορροπία του «όχι»
Υπάρχει, άραγε, σωστός και λάθος τρόπος για να αρνηθούμε στο παιδί κάτι που το ίδιο ζητά αλλά εμείς πιστεύουμε πως δεν είναι σωστό για την ηλικία του; Τι θα πρέπει να προσέξουμε κατά την άρνησή μας ώστε να μην κόψουμε τα φτερά του παιδιού μας; «Συχνά οι ανάγκες ανεξαρτησίας που εκφράζει το παιδί φέρνουν εμάς τους γονείς αντιμέτωπους με φόβους και αμφιβολίες», εξηγεί η ψυχολόγος.
«Τις περισσότερες φορές όταν οι ανάγκες μας είναι διαφορετικές ή αντίθετες από αυτές του παιδιού, βρίσκουμε λύση επιβάλλοντας τη δική μας επιλογή και κάνοντας χρήση της εξουσίας μας λέμε «όχι». Πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει μέση λύση ή δεν υπάρχει καμία λύση η οποία θα μπορούσε να ικανοποιεί και τους δύο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο μεν γονιός να αισθάνεται ενοχές απέναντι στο παιδί, το δε παιδί ότι η μαμά ή ο μπαμπάς του δεν μπορεί να το καταλάβει.
Η επικοινωνία τους διακόπτεται και η σχέση χάνει έδαφος. Για να μην έχουμε αυτό το αρνητικό αποτέλεσμα μία εναλλακτική λύση είναι να δώσουμε χρόνο στο πρόβλημα που δημιουργήθηκε με το παιδί μας και, μαζί, να ψάξουμε να βρούμε μια άλλη επιλογή που πιθανό να ικανοποιεί και τους δύο.
Έτσι και το παιδί θα αισθανθεί ότι οι γονείς του το σέβονται και καταλαβαίνουν τις ανάγκες του και από την άλλη, οι γονείς θα μπορούν να διαχειριστούν τους φόβους τους».
Προτού πούμε το «όχι»:
- Αν κάτι που θέλει να κάνει το παιδί δεν μας αρέσει ή μας φοβίζει πολύ, καλό είναι να είμαστε διαπραγματεύσιμοι και να αποφεύγουμε τη μεγάλη αυστηρότητα, τις φωνές, την κριτική, την υποτίμηση και την απαγόρευση.
- Ας αφιερώσουμε όσο χρόνο χρειάζεται για να ακούσουμε την ανάγκη του παιδιού, να μπούμε στη θέση του και να θυμηθούμε πως είμαστε εμείς στην ηλικία του.
- Είναι σημαντικό να γίνουμε καλοί ακροατές.
- Αν χρειαστεί να μείνουμε στο «όχι» είναι σημαντικό να εξηγήσουμε το γιατί, να έχουμε σωστά και έγκυρα επιχειρήματα κι όχι απλά μια «ξερή» άρνηση.
- Ακόμα κι αν κάτι φαίνεται παράλογο ή εξωπραγματικό για τα δικά μας δεδομένα ας προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε τη δική μας ψυχραιμία και ας μην αντιδράσουμε σπασμωδικά.
Βήματα σταδιακής ανεξαρτησίας στην πράξη:
- Για τη διαδρομή του σχολείου
- Προτρέπουμε το παιδί να «μας πάει» μερικές μέρες στο σχολείο, καθοδηγώντας μας στη διαδρομή – ή του λέμε πως είμαστε οι «αόρατοι» συνοδοί και απλά το ακολουθούμε στη διαδρομή για να διαπιστώσουμε κατά πόσο είναι σε θέση να πηγαινοέρχεται μόνο του.
- Πηγαίνουμε το παιδί στο σχολείο μέχρι ένα σημείο της διαδρομής και του επιτρέπουμε να συνεχίσει μόνο του ή το περιμένουμε σ’ ένα συγκεκριμένο σημείο κατά το σχόλασμα.
- Για τις βόλτες στην παιδική χαρά/το παρκάκι
- Πηγαίνουμε εμείς το παιδί και το αφήνουμε μόνο του για μερικά λεπτά της ώρας, χρόνο που αυξάνουμε σταδιακά.
- Επιτρέπουμε στο παιδί να πάει μόνο του αλλά πηγαίνουμε κι εμείς μετά από συγκεκριμένη ώρα που έχουμε συμφωνήσει για να γυρίσουμε μαζί.
- Επιτρέπουμε στο παιδί να πάει με συγκεκριμένη παρέα και προσδιορίζουμε αυστηρά το χρόνο επιστροφής– τον οποίο οφείλει να τηρήσει ώστε να του επιτρέψουμε να ξαναπάει μόνο του.
- Για τις απογευματινές/βραδινές βόλτες με την παρέα
- Συνοδεύουμε το παιδί και την παρέα του μέχρι το φαστ φουντ, τον κινηματογράφο, το εμπορικό κέντρο, την πλατεία που σκοπεύουν να κάνουν την έξοδό τους.
- Συνεννοούμαστε με τους άλλους γονείς ώστε να αναλάβει ένας από εμάς την επιστροφή των παιδιών το βράδυ.
- Θέτουμε σαφή όρια χρόνου και ξεκαθαρίζουμε στο παιδί πως οφείλει να τα τηρήσει αν θέλει να επαναληφθεί η έξοδος.
- Φροντίζουμε ώστε να είναι περιορισμένες σε μία ή δύο φορές το μήνα οι βραδινές έξοδοι και κατά προτίμηση σε συνδυασμό με κάποιο ειδικό γεγονός, π.χ. έναν καλό σχολικό έλεγχο, την επιτυχία σ’ ένα σημαντικό διαγώνισμα για την ξένη γλώσσα, ώστε να συνδυαστεί με την έννοια της επιβράβευσης και του κινήτρου για το παιδί.
Απ’ τη θεωρία στην πράξη
«Θέλω να μείνω το Σαββατοκύριακο στο φίλο μου!»
Το παιδί εκφράζει την επιθυμία του αλλά εμείς διαφωνούμε. Πώς θα μπορούσαμε να χειριστούμε μια τέτοια περίπτωση; «Εσείς πιστεύετε ότι το παιδί σας είναι πολύ μικρό ακόμα για να μείνει ένα ολόκληρο Σαββατοκύριακο εκτός σπιτιού και η ιδέα σάς προκαλεί τρόμο. Η πρώτη εύκολη αντίδραση, η οποία ανακουφίζει άμεσα το φόβο, είναι να πείτε όχι.
Μήπως όμως υπάρχει κάποια εναλλακτική λύση που πιθανόν να ικανοποιήσει και εσάς και το παιδί σας; Για παράδειγμα μπορείτε να του επιτρέψετε να μείνει όλη την ημέρα στο φίλο του αλλά το βράδυ να γυρίσει στο σπίτι και το επόμενο πρωί να το πάτε ξανά στο σπίτι του φίλου του.
Επίσης μπορείτε να του προτείνετε να μείνει στο δικό σας σπίτι ο φίλος του όλο το Σαββατοκύριακο, ή ακόμα να δώσετε χρόνο και χώρο για να προτείνει το ίδιο το παιδί μια δική του εναλλακτική λύση ώστε να ικανοποιηθούν και οι δύο πλευρές.
Ένας είναι ο κανόνας: δεν υπάρχουν κανόνες!
Κάθε παιδί αλλά και κάθε οικογένεια είναι διαφορετικά και δεν υπάρχουν κανόνες στις ελευθερίες και τα βήματα ανεξαρτησίας που γίνονται. Υπάρχουν παιδιά που διεκδικούν από νωρίς την ανεξαρτησία τους και την κατακτούν σταδιακά ενώ άλλα «βολεύονται» κάτω απ’ την προστασία μας και όταν μπουν για τα καλά στην εφηβεία μας «ξαφνιάζουν» με τις απρόσμενες (για εμάς τους γονείς) αξιώσεις τους!
Η «μεταβατική» ηλικία
Οι ηλικίες «κλειδιά» για την ανεξαρτητοποίηση του παιδιού είναι τα 9 – 11 χρόνια. Εκεί τα περισσότερα αρχίζουν να νιώθουν αρκετά ισχυρή την προσωπικότητα και τη δύναμή τους ώστε να μπορούν να τα βγάλουν πέρα χωρίς την παρουσία των γονιών τους κι αρχίζουν να διαπραγματεύονται περισσότερες ελευθερίες.
Διαβάστε περισσότερα κάνοντας κλικ στο www.paidimag.gr.