Ο βασικός µεταβολισµός επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, τόσο γενετικούς όσο και περιβαλλοντικούς. Πιο συγκεκριµένα, σχετίζεται άµεσα µε την ποσότητα του ενεργού ιστού. Τα ζωτικά όργανα είναι πιο ενεργά µεταβολικά από τον µυϊκό ιστό και ο µυϊκός ιστός πιο ενεργός από τον λιπώδη. Οι διαφορές σε αυτή την αναλογία έχουν διάφορες επιπτώσεις στον µεταβολικό ρυθµό ηρεµίας. Σηµαντικός επίσης παράγοντας είναι η ηλικία. Με την πάροδο των ετών ο βασικός µεταβολισµός παρουσιάζει διακυµάνσεις, που σχετίζονται µε τα στάδια ανάπτυξης και τις ενεργειακές απαιτήσεις αυτών. Στους γενετικούς παράγοντες συµπεριλαµβάνονται το φύλο του ατόµου, η ορµονική δραστηριότητα, ο όγκος του σώµατος καθώς και η σύσταση αυτού, οι οποίοι επηρεάζουν σηµαντικά τον βασικό µεταβολισµό.
Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που επηρεάζουν µε τη σειρά τους τον µεταβολισµό σχετίζονται µε τις περιβαλλοντικές συνθήκες, τη θερµοκρασία, την υγρασία και το υψόµετρο. Επιπλέον, διατροφικές συνήθειες που υιοθετούν άτοµα παίζουν σηµαντικό ρόλο στον επίπεδο λειτουργίας του βασικού µεταβολισµού. Ορισµένες συνήθειες και συγκεκριµένα η κατανάλωση καφεΐνης, αλκοολούχων και το κάπνισµα προκαλούν µεταβολές στον βασικό µεταβολισµό. Τέλος η φυσική δραστηριότητα, η κύηση, η έµµηνος ρήση στις γυναίκες, το στρες, οι ασθένειες και τα φάρµακα αποτελούν παράγοντες που προκαλούν ουσιώδεις µεταβολές.
Παρακάτω θα αναφερθούν αναλυτικά οι βασικότεροι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που επηρεάζουν άµεσα τον βασικό µεταβολισµό ενός ατόµου.
Η ηλικία επηρεάζει τον µεταβολισµό στους άνδρες και στις γυναίκες. Ο βασικός µεταβολισµός µειώνεται κατά 2% για κάθε δεκαετία κατά την ενηλικίωση και των δυο φύλων. Αυτό οφείλεται εν µέρει στη µείωση που επέρχεται µε τον χρόνο, στην κυτταρική µάζα, καθώς και του µυϊκού ιστού, του µυϊκού τόνου και της φυσικής δραστηριότητας του ατόµου.
Τα ψηλότερα άτοµα έχουν µεγαλύτερη επιφάνεια σώµατος και η επιφάνεια σώµατος είναι ιδιαίτερα σηµαντική, καθώς σχετίζεται µε απώλεια θερµότητας µέσω της εφίδρωσης. Κατά συνέπεια, άτοµα µεγαλόσωµα χάνουν σηµαντικά ποσά ενέργειας από το σώµα τους και γι’ αυτό έχουν µεγαλύτερες ενεργειακές απαιτήσεις. Αν δύο άτοµα έχουν το ίδιο βάρος και το ένα από αυτά είναι ψηλότερο, τότε το άτοµο µε το µεγαλύτερο ύψος και κατά συνέπεια µε τη µεγαλύτερη επιφάνεια σώµατος έχει υψηλότερο βασικό µεταβολισµό. Τα ψηλά άτοµα έχουν κατά κανόνα µεγαλύτερο βασικό µεταβολισµό απ’ ό,τι τα κοντά. Σε έρευνα σε δύο οµάδες ατόµων βρέθηκε ότι ο βασικός µεταβολισµός των ψηλών ατόµων ήταν κατά 20% µεγαλύτερος απ’ αυτόν των κοντών, αλλά 12% χαµηλότερος ανά άλιπη µάζα σώµατος (FFM) και 10% χαµηλότερος ανά σωµατικό βάρος.
Ο βασικός µεταβολισµός σχετίζεται άµεσα µε την ποσότητα του µεταβολικά ενεργού ιστού που διαθέτει το άτοµο, χωρίς όµως αυτό να σηµαίνει ότι καθορίζεται αποκλειστικά από αυτό. Σε κατάσταση ηρεµίας ιστοί όπως η καρδιά, τα νεφρά και άλλα όργανα είναι πιο ενεργοί µεταβολικά. Όταν ο µυϊκός ιστός βρίσκεται σε διέγερση, τότε µπορεί να είναι πιο ενεργός µεταβολικά από τους πρώτους και σε κάθε περίπτωση πολύ πιο ενεργός από τον λιπώδη ιστό (Anderson et al 1991). Αυτό σηµαίνει ότι όσο µεγαλύτερη είναι η µυϊκή µάζα τόσο πιο γρήγορος είναι ο µεταβολικός ρυθµός.
Γι’ αυτό παρατηρούµε στους αθλητές περίπου 5% υψηλότερο µεταβολισµό σε σχέση µε µη αθλητές. Μια αλλαγή στην αναλογία µυϊκού και λιπώδους ιστού επιφέρει και ανάλογες αλλαγές στον βασικό µεταβολισµό µε κυρίαρχο παράδειγµα τα άτοµα της τρίτης ηλικίας, τα οποία επειδή µε το πέρασµα του χρόνου χάνουν µέρος του µυϊκού τους ιστού, εµφανίζουν µειωµένο BMR. Τέλος, τα παχύσαρκα άτοµα εµφανίζουν χαµηλότερο βασικό µεταβολισµό (προσέξτε!) ανά κιλό σωµατικού βάρους συγκριτικά µε τα φυσιολογικά άτοµα του ίδιου ύψους, φύλου και ηλικίας.
Του Δημήτρη Γρηγοράκη, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Επιστημονικός Διευθυντής «ΑΠΙΣΧΝΑΝΣΙΣ - ΛΟΓΩ ∆ΙΑΤΡΟΦΗΣ», Κέντρου Διαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου, www.apisxnansis.gr & www.logodiatrofis.gr.
Πηγή: Περιοδικό 
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή του παρόντος άρθρου, χωρίς αναφορά στην πηγή FThis (με ενεργό σύνδεσμο προς το FThis.gr)